Louis Gans

Na een aantal mislukte pogingen waar Louis Gans vaak bij betrokken is, komt in 1898 de Diamant Kloofsters- en Klovers Vereniging  tot stand, Abram Speyer wordt voorzitter, Louis Gans secretaris. In 1899 sluit de vereniging zich als afdeling aan bij de ANDB. Volgens Jan van Zutphen behoorde Gans tot het groepje diamantklovers ‘dat zich niet torenhoog verheven achtte boven de slijpers en verstellers. Zij rukten zich los uit een arrogant milieu en werden de geestdriftige stichters van de Kloversafdeling in de ANDB’.[1]

[1] Jan van Zutphen, 'In Memoriam Louis Gans 1871-1949’, in Weekblad van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond 5-9-1947

Een groot probleem binnen de industrie is het grote aantal leerlingen dat opgeleid wordt. Louis zal later de problemen die specifiek zijn voor het kloversvak haarfijn analyseren: het aanzien van het vak is groot, er wordt gedacht dat er enorme bedragen te verdienen zijn, maar in de praktijk is er ook armoede en onderbetaling juist omdat er teveel leerlingen worden opgeleid. Vanwege de status van het vak wordt over die armoede niet graag gesproken…Daarbij is het vak een echt familie vak, leerlingen werken vaak in het atelier van een familielid en dat maakt de actiebereidheid niet erg groot. Er zijn grote bedragen gemoeid met de opleiding en dat maakt dat de kansen om klover te worden oneerlijk verdeeld zijn. Dat de ANDB werk maakt van de beperking van het aantal leerlingen en de opleiding ‘democratiseert’ is een groot goed dat veel klovers er uiteindelijk toe brengt lid te worden van de ANDB.

Begin 1899 laat Louis zich inschrijven als lid van de bond. Hij woont inmiddels – met zijn ouders en een deel van zijn broers en zussen - in de Plantage Kerklaan op nummer 1 boven.

Hij is zeer actief als secretaris van de DKKV maar vertrekt in 1900 naar Antwerpen. In 1902 is hij terug in Amsterdam en wordt actief in de Commissie voor Maatschappelijk werk die in 1903 wordt opgericht. Een jaar later wordt hij voorzitter van deze Commissie die populair-wetenschappelijke, literaire, politieke en artistieke lezingen en cursussen verzorgt, maar ook botaniseer uitstapjes naar het Gooi en bezoeken aan beroemde gebouwen zoals de Beurs van Berlage organiseert. Gans zelf heeft enorm veel succes met zijn schaakcursussen.

Naast zijn werk voor de Commissie voor Maatschappelijk werk zit Gans ook vanaf 1907 tot 1913 in de Bondraad die belast is met de leiding van de Bond en het beheer van alle van de Bond uitgaande instellingen. De Bondraad houdt zich ook bezig met de regeling van lonen en andere arbeidsvoorwaarden. Volgens van Zutphen wekte Gans in de Bondraad ‘door zijn eenvoud en diepzinnig helder oordeel, de genegenheid en bewondering van allen’. [1]

[1] Jan van Zutphen, 'In Memoriam Louis Gans 1871-1949’, in Weekblad van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond 5-9-1947

In 1890 wordt Louis Gans lid van het Vereenigd Amsterdamsch Schaakgenootschap en al snel groeit hij uit tot een vermaard schaker. Samen met zijn kameraad Abram Speyer beheerst hij het Amsterdamse schaakcafé-leven. Als de ANDB in 1910 Het Jonge Leven. Maandblad voor leerlingen en jonge werklieden in de diamantnijverheid gaat uitgeven, schrijft Louis Gans een zeer populaire serie over schaken in het blad, in 1923 worden die artikelen gebundeld in Het Schaakspel: beschouwingen over het spel en zijn voornaamste beoefenaars. Later zal hij ook simultaan gaan schaken met de patiënten in Zonnestraal.

In juli 1912 vertrekt Louis Gans naar New York om daar als klover te gaan werken. Hij wil zich – naar eigen zeggen- aansluiten bij de Diamond Workers’ Protective Union of America maar krijgt te horen dat van het handjevol klovers in New York er niet één lid is van de bond en dat de bond dus weinig voor hem kan betekenen bij mogelijke conflicten. Hij constateert dat hem zo niet officieel dan toch officieus het lidmaatschap van de bond wordt geweigerd. Dat kan grote consequenties hebben. Zo kan hij geen contributie betalen en verliest hij zijn opgebouwde rechten bij de ANDB, mocht hij ooit terug willen keren. Dat druist in tegen de regels van het Wereldverbond van Diamantbewerkers. Alle daarbij aangesloten bonden – inclusief de Amerikaanse – hebben met elkaar afgesproken dat diamantbewerkers die een officieel certificaat van de bond uit het thuisland aanvragen en lid worden van een bond in het buitenland, hun rechten behouden bij eventuele terugkeer. Uit een volgende brief zal blijken dat hij het sowieso niet erg naar zijn zin heeft in New York. Wel wordt hij lid van de Manhattan Chess Club.

Binnen een jaar is Louis weer terug uit New York. Hij heeft er gewerkt voor het atelier van Andries van Wezel waar hij danig op de proef is gesteld. Hij hekelt het bedilsysteem dat er heerst. De ateliereigenaar zoekt wonderklovers die alles kunnen en zenuwen van staal hebben, aldus Gans. Aan die eisen voldoet hij niet, sterker nog hij is tamelijk kort aangebonden geeft hij zelf toe. Hij roept de ANDB op klovers die overwegen naar New York te vertrekken vooral te adviseren dit niet te doen.

Bij thuiskomst meldt hij zich weer bij de ANDB maar hij is veel werkloos: door de Eerste Wereldoorlog wordt de industrie danig verstoord. Hij werkt tijdelijk als kleermaker en gaat in 1919 weer als klover aan de slag. Uiteindelijk bedankt hij in 1921 wegens andere werkzaamheden. Hij vertrekt naar Zuid-Afrika om daar voor verschillende grote juweliers ruwe diamant in te kopen en gaat in Johannesburg wonen. Hij zal er zeven jaar blijven en vestigt zich dan in Antwerpen als diamantkoopman. In 1930 is hij weer terug in Amsterdam en gaat in de Geleenstraat wonen, in de Rivierenbuurt. Een jaar later, hij is dan 59 en zonder beroep, trouwt hij met de Schotse Bessie Maguire. Zij is 48 jaar, en woont op dat moment in Londen. Gans heeft zich door de jaren heen steeds verder ontwikkelt als schaker en speelt ook wedstrijden in het buitenland, wellicht heeft hij Bessie op die manier ontmoet?

Uit dit vreemdelingendossier is op te maken dat Louis Gans zich in 1928 in Antwerpen vestigt als diamantkoopman. Felix Archief Antwerpen Vreemdelingendossier 986#14837

Tijdens de oorlog wordt Louis Gans geïnterneerd in kamp Westerbork. Hij mag het kamp al snel weer verlaten, vermoedelijk vanwege zijn huwelijk met de niet-joodse Bessie Maguire, maar zijn verblijf heeft een verpletterende indruk op hem gemaakt. 'Daar zaten we (…) Maan Querido, Andries de Rosa (beiden keerden niet terug) en ik. Drie leden van de debating club ‘De Olievlek’ uit de Roeterstraat vele, vele jaren terug. Strijders voor het opkomende socialisme, idealisten die geloofden aan de vooruitgang van het mensdom door middel van dit socialisme. Die arbeiders en het waren vooral joodse diamantbewerkers, wilden opvoeden en leren. En daar in Westerbork waren we getuigen van hun ondergang'.[1]

In 1946 – er is dan een enorm gebrek aan goede diamantbewerkers – is hij nog even ingeschreven bij de ANDB, hij is dan al 75 jaar. Volgens Van Zutphen had de tijd geen slijtage gebracht in ‘zijn nobele kop met de warm stralende, fluweelbruine, geestige ogen’.[2] Op 3 augustus 1947 sterft hij, 76 jaar oud.

[1] F. van Amerongen, ‘Uit de oude (schaak) doos’, Nieuw Israëlitisch Weekblad 22 -9-1972

[2] Jan van Zutphen, 'In Memoriam Louis Gans 1871-1949’, in Weekblad van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond 5-9-1947